O bibliotece wielokulturowej

 

Biblioteki te działają na zasadzie partnerstwa i pod przewodnictwem MBP w Gorlicach zajmują się rozwijaniem regionaliów powiatu gorlickiego.

Celem podjętych działań jest opracowanie i udostępnienie unikatowych regionaliów, będących własnością nie bibliotek lecz stowarzyszeń łemkowskich – Zjednoczenia Łemków i Stowarzyszenia „Ruska Bursa” oraz (ewentualnie) osób prywatnych a ponadto zbudowanie dobrosąsiedzkich relacji na gruncie lokalnym poprzez edukację w zakresie antydyskryminacji.

Dzięki realizacji pierwszego celu zbiory regionalne obu stowarzyszeń (i ew. osób prywatnych) zostaną opracowane w bibliotecznym systemie SOWA2, katalogi udostępnione online, użytkownicy będą mieli wgląd we wszystkie tytuły, możliwość wypożyczeń, rezerwacji, prolongaty itp. Najcenniejsza część zbiorów zostanie zdigitalizowana i włączona do Gorlickiej Biblioteki Cyfrowej. Nawiązana zostanie stała współpraca na osi: biblioteki – stowarzyszenia – antykwariaty, której celem jest wspólne rozbudowywanie regionaliów, szczególnie pozyskiwanie pozycji rzadkich. Dobra współpraca z księgarniami i twórcami lokalnymi w zakresie zakupu nowości lub przekazywania egzemplarzy autorskich istnieje.

Dzięki realizacji drugiego celu zostaną przełamane uprzedzenia i stereotypy istniejące w życiu społecznym mieszkańców powiatu gorlickiego.

Zawiązanie partnerstwa powiatowego oraz zaproszenie wolontariuszy z mniejszości łemkowskiej do udziału w projekcie było pierwszym działaniem. Poza instytucjami kultury (biblioteki, ośrodek kultury) uczestniczą w nim przedstawiciele Zjednoczenia Łemków, Stowarzyszenia „Ruska Bursa”, muzycy łemkowscy, malarka łemkowska, pełnomocnik starosty do spraw mniejszości, sołtyski wsi łemkowskich, przedstawicielka rady Gminy Sękowa. Różnorodność partnerów jest cechą wyróżniającą partnerstwo gorlickie.

Przeprowadzenie badań (analizy otoczenia w zakresie wielokulturowości) w gminach wchodzących w skład projektu to krok drugi. Głównym źródłem informacji okazali się księża greckokatoliccy i prawosławni, dysponujący danymi o liczebności swoich parafian. Innymi źródłami były dane Powszechnego Spisu Ludności, rozmowy indywidualne z przedstawicielami mniejszości, dane GUS.

Biblioteki współpracujące  przy realizacji działań wielokulturowych  starają się o podjęcie współpracy z przedstawicielami mniejszości i organizacjami pozarządowymi działającymi na ich rzecz. Są to: Wydawnictwo Czarne, Stowarzyszenie Rozwoju Sołectwa Krzywa, Zjednoczenie Łemków, Stowarzyszenie „Ruska Bursa”, Stowarzyszenie „Pogranicza” Ropa, Diecezjalny Ośrodek Kultury Prawosławnej "Elpis", Bractwo Młodzieży Greckokatolickiej „Sarepta”, Julia Doszna – pieśniarka łemkowska, Piotr Trochanowski (Petro Murianka) – poeta łemkowski, Natalia Hładyk – malarka łemkowska, kieruje Centrum Kultury im. B. I. Antonycza w Gorlicach; Roman Korbicz – lider łemkowskiego zespołu folkowego „Serencza”, Piotr Moroch – pełnomocnik starosty do spraw mniejszości, Irena Kocur – uczestniczka projektu zaproszona przez GBP w Ropie, łemkowski chór „Zoria”, łemkowski zespół folkowy „Serencza”, łemkowski zespół folkowy „Burian”, zespół pieśni i tańca „Kyczera”, dziecięco-młodzieżowy zespół łemkowski „Ruczaj”, parafia greckokatolicka w Łosiu, Stowarzyszenie Dobrej Woli z Sękowej,  Koło Gospodyń Wiejskich z Sękowej.

Wspólne przygotowanie wniosku konkursowego przez wszystkich członków partnerstwa stanowiło krok trzeci. Partnerzy spotkali się, by metodą burzy mózgów wypracować, a następnie wybrać działanie do konkursu. Projekt partnerstwa gorlickiego został najlepiej oceniony przez polsko-norweskie jury i uzyskał I miejsce w Polsce.

Odpowiada on na potrzebę dotarcia do unikatowych źródeł przez wszystkich użytkowników biblioteki, a w szczególności uczących się, studiujących, piszących prace (od semestralnych po doktorskie), prowadzących badania naukowe np. w zakresie językoznawstwa, turystyki, historii, etnografii, architektury, religioznawstwa itp. Region gorlicki jest kolebką kultury łemkowskiej i osoby zainteresowane tą tematyką poszukują materiałów na terenie powiatu gorlickiego.

Działaniami w ramach projektu zostaną objęci stali i nowi użytkownicy bibliotek:

- nowi użytkownicy oraz ogół dotychczasowych użytkowników (stan na 31 grudnia 2013 r.: MBP w Gorlicach – 7966 os., OKGG – 1270 os., GBP w Ropie 841 os. GBP w Sękowej – 368 os.), szczególnie uczniowie, studenci, osoby prowadzące badania naukowe. Edukujący się i edukatorzy, zarówno Polacy, jak i Łemkowie;

- dzięki Gorlickiej Bibliotece Cyfrowej – użytkownicy spoza Gorlic i spoza Polski (stan na 31 grudnia2013 r. – 951 os. )

- uczniowie gimnazjów w miejscowościach objętych projektem (ok. 700 osób).

MBP w Gorlicach podpisze z oboma stowarzyszeniami porozumienia o udostępnieniu zbiorów do opracowania w SOWIE2 oraz warunkach i zasadach ich udostępniania. Zbiory pozostaną w siedzibach stowarzyszeń. Biblioteki partnerskie (w tym MBP w Gorlicach) podpiszą ze oboma stowarzyszeniami umowy o stałej współpracy w zakresie zakupów i sprowadzania do Gorlic rzadkich regionaliów. Wszyscy partnerzy projektu rozeznają, czy w ich środowiskach lokalnych są jeszcze osoby mogące dysponować unikatowymi regionaliami i zaproszą je do udziału w działaniu. Przedstawiciele bibliotek partnerskich i wolontariusze odbędą spotkanie z antykwariuszami krakowskimi w celu nawiązania z nimi współpracy w wyszukiwaniu i pozyskiwaniu „białych kruków” do lokalnych regionaliów. Biblioteki partnerskie (wszystkie pracują w jednym programie) we współpracy i przy wsparciu językowym przedstawicieli mniejszości rozpoczną opracowanie zbiorów obu stowarzyszeń; działanie to będzie kontynuowane po zakończeniu projektu. Wszyscy partnerzy projektu przeprowadzą kampanie promocyjne w swoich środowiskach. Za spójny przekaz tekstowo-graficzny odpowiada MBP w Gorlicach. W ramach kampanii na stronach internetowych bibliotek oraz na portalach społecznościowych zostaną udostępnione skrzynki pomysłów wielokulturowych („idea box”). Przeprowadzone zostaną pokazy filmu „Niebieskoocy” Jane Elliott dla gimnazjalistów i osób dorosłych. Dla władz gmin biorących udział w projekcie oraz bibliotekarzy – partnerów projektu odbędzie się spotkanie z grupą Norwegów i prezentacja ich działań wielokulturowych.

Dzięki realizacji tego działania można mówić o stworzeniu „błękitnego oceanu” (strategii zarządzania polegającej na ucieczce do przodu, w innowacje; termin zaczerpnięty z książki W. Chan Kim i Renée Mauborgne „Strategia błękitnego oceanu”) . Wspólne działanie w zakresie budowania zbioru regionaliów uważamy za innowacyjne, stworzy bowiem nową wartość dla użytkowników, a koszty zmniejszą się dzięki wykorzystaniu zasobów potencjalnej „konkurencji” (tj. księgozbiorów stowarzyszeń) oraz korzyściom skali (większe „moce” opracowania i udostępniania dzięki wspólnej pracy bibliotekarzy i członków mniejszości = mniejszy koszt jednostkowy niż w przypadku samotnej pracy jednej biblioteki bez wolontariackiego wsparcia językowego). Wartość dla użytkowników wzrośnie dzięki zaoferowaniu czegoś, czego nie było dotychczas na bibliotekarskim rynku usług.

W wyniku przeprowadzenia pokazów filmu „Niebieskoocy” zwiększy się wśród gimnazjalistów i osób dorosłych świadomość co do zachowań dyskryminacyjnych oraz nastąpi uwrażliwienie na tę tematykę. Natomiast towarzysząca działaniom projektowym kampania promocyjna przyczyni się do większej otwartości społeczności lokalnej na wielokulturowość regionu i – szerzej – na różne aspekty wielokulturowości.

Dotychczasowe działania wielokulturowe instytucji partnerskich miały w przeważającej mierze charakter jednorazowych wydarzeń kulturalnych – wystawy, koncerty, spotkania autorskie, promocje książek. Obecnie partnerzy chcą zrealizować działanie będące procesem, z długofalowym skutkiem.

- podjęli współpracę(Łemkowie/Polacy, grekokatolicy/prawosławni/rzymokatolicy/inni, instytucje kultury/stowarzyszenia/urzędy/samorządowcy), i rozszerzają ją;

- włączyli do działań stowarzyszenia i przedstawicieli mniejszości oraz uwzględniają ich potrzeby;

- dzięki temu wzmocnili łączące partnerów relacje i ofertę dla użytkowników;

- w wyniku przemyślanej kampanii promocyjnej zarówno wspólne działania partnerstwa, jak i wielokulturowe dziedzictwo regionu będzie widocznew lokalnym środowisku, a dzięki współpracy z WBP – także szerzej.

Rola WBP w Krakowie widziana jest następująco:

- pomoc prawna w formułowaniu umów;

- pomoc językowa podczas opracowania zbiorów (np. konsultanci);

- promocja działań poza terenem powiatu gorlickiego;

- wprowadzenie zdigitalizowanych zbiorów regionalnych do Małopolskiej Biblioteki Cyfrowej – podpisanie umowy w tej sprawie.

Istotną wartością jest także współpraca z partnerem norweskim:

- poznanie nowatorskich usług oferowanych mniejszościom przez biblioteki norweskie;

- patrzenie z nowej perspektywy, nie tylko na wielokulturowość;

- uczenie się otwartości i tolerancji;

- udział strony norweskiej podnosi rangę projektu.

Jesienna wizyta gości norweskich będzie połączona ze spotkaniem z mieszkańcami oraz odrębną prezentacją dla organizatorów – władz gmin wchodzących w skład projektu – dotyczącą wielokulturowych działań bibliotek norweskich. Będziemy mieli okazję zobaczyć, jak wyglądają normalne codzienne relacje w społeczeństwie wielokulturowym, czego moglibyśmy nauczyć się pod tym względem od Norwegów.

W procesie zmiany mentalnej lokalnego środowiska, na której zależy członkom partnerstwa gorlickiego, byłby to znaczący krok w preferowanym kierunku rozwijania otwartości i tolerancji.

---

***

O znaczeniu wymiany międzykulturowej, wzajemnym oddziaływaniu i współpracy  grup etnicznych zamieszkujących region pogranicza nie trzeba nikogo przekonywać. Ochrona dziedzictwa literatury, gromadzenie zbiorów piśmienniczych, a także promocja książek i czasopism jest jednym z kluczowych zadań bibliotek jako instytucji powołanych do  krzewienia oraz animacji życia kulturalnego ziemi gorlickiej. Dotyczy to zarówno troski o ochronę archiwaliów, jak i zgromadzenia pism bieżących, uwzględnienia roli biblioteki jako skarbnicy dokumentów, ale także jako centrum spotkań, dyskusji, organizacji wystaw i pokazów multimedialnych – miejsca żywej wymiany myśli.

W październiku 2009 roku na 35 sesji Konferencji Generalnej UNESCO w Paryżu został przyjęty Manifest UNESCO/IFLA o bibliotece wielokulturowej.

Zarząd Główny Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich przyjął uchwałę w sprawie stosowania Manifestu w grudniu 2009 roku.

W tekście postanowienia czytamy:

Biblioteka wielokulturowa – droga do dialogu w społeczeństwie wielokulturowym

Społeczeństwo, w którym żyjemy, jest coraz bardziej zróżnicowane. Obecnie na świecie istnieje ponad 6 000 różnych języków. Wraz z rosnącym z każdym rokiem wskaźnikiem międzynarodowej migracji coraz więcej osób ma złożoną tożsamość. Globalizacja, wzrost migracji, szybsze sposoby porozumiewania się, łatwość przemieszczania się i inne siły oddziaływujące w XXI wieku stanowią również czynniki sprzyjające różnorodności kulturowej w wielu krajach, w których wcześniej nie występowała bądź umacniające już istniejącą wielokulturowość.

Przez „różnorodność kulturową” lub „wielokulturowość” rozumie się harmonijne współistnienie i oddziaływanie na siebie różnych kultur, przy czym kultura „powinna być postrzegana jako zespół cech duchowych i materialnych, intelektualnych i emocjonalnych, charakteryzujących społeczeństwo lub grupę społeczną (…). Obejmuje ona, poza sztuką i literaturą, sposoby bycia, formy współistnienia, systemy wartości, tradycje i wierzenia” [Powszechna Deklaracja UNESCO o różnorodności kulturowej, 2001].

Różnorodność kulturowa czy wielokulturowość stanowi podstawę zbiorowej siły lokalnych wspólnot i społeczności globalnej.

Różnorodność kulturowa i językowa jest wspólnym dziedzictwem ludzkości i powinna być pielęgnowana i zachowywana dla dobra wszystkich. Leży ona u podstaw wymiany, innowacji, kreatywności i pokojowego współistnienia narodów. „Poszanowanie różnorodności kultur, tolerancja, dialog i współpraca, w klimacie zaufania i wzajemnego zrozumienia są jedną z najlepszych gwarancji międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa” [Powszechna Deklaracja UNESCO o różnorodności kulturowej, 2001]. Dlatego wszystkie typy bibliotek powinny odzwierciedlać, podtrzymywać i upowszechniać różnorodność kulturową i językową na płaszczyźnie międzynarodowej, krajowej i lokalnej, wspierając w ten sposób dialog międzykulturowy i aktywne obywatelstwo.

Z uwagi na to, że biblioteki służą różnym potrzebom i różnym społecznościom, funkcjonują one jako centra edukacyjne, kulturalne i informacyjne. Uwzględniając różnorodność kulturową i językową, usługi biblioteczne kierują się przywiązaniem do zasad podstawowych wolności oraz równego dla wszystkich dostępu do informacji i wiedzy, w duchu poszanowania tożsamości kulturowej i wartości.

Założenia

W społeczeństwie globalnym każda jednostka powinna mieć możliwość korzystania z pełnej gamy usług bibliotecznych i informacyjnych. Uwzględniając różnorodność kulturową i językową, biblioteki powinny:

- służyć wszystkim członkom społeczności, bez dyskryminacji ze względu na dziedzictwo kulturowe i językowe;

- dostarczać informacje w odpowiednich językach i tekstach;

- umożliwiać dostęp do szerokiego zasobu dokumentów i usług reprezentujących wszystkie grupy użytkowników i wszystkie potrzeby;

- zatrudniać personel, który odzwierciedla zróżnicowanie społeczności i który ma wykształcenie pozwalające mu na pracę z różnymi grupami i służenie im.

W kontekście różnorodności kulturowej i językowej, usługi biblioteczne i informacyjne mają zarówno służyć wszystkim użytkownikom, kimkolwiek by byli, jak i oferować świadczenia przeznaczone specjalnie dla grup kulturowych i językowych, które mają ograniczony dostęp do tego rodzaju usług. Specjalną uwagę należy poświęcić grupom, które są często marginalizowane w społecznościach wielokulturowych: mniejszościom, osobom ubiegającym się o azyl i uchodźcom, cudzoziemcom z czasowym prawem pobytu, imigrantom zarobkowym i rdzennym wspólnotom.

Zadania biblioteki wielokulturowej

W społeczeństwie wielokulturowym należy położyć nacisk na wypełnianie podstawowych zadań związanych z informacją, alfabetyzacją, edukacją i kulturą, które polegają na tym, by:

- upowszechniać większą świadomość pozytywnej wartości różnorodności kulturowej i sprzyjać dialogowi kultur;

- popierać różnorodność językową i poszanowanie dla języka ojczystego;

- ułatwiać harmonijne współistnienie wielu języków, szczególnie poprzez naukę kilku języków od najmłodszego wieku;

- chronić dziedzictwo językowe i kulturowe oraz wspierać formy wyrazu, twórczość i upowszechnianie we wszystkich właściwych językach;

- wspierać ochronę tradycji ustnej i niematerialnego dziedzictwa kulturowego;

- wspierać włączanie oraz uczestnictwo osób i grup, pochodzących z wszelkich środowisk kulturowych;

- wspomagać sprawność w korzystaniu z informacji w epoce cyfrowej oraz opanowanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych;

- promować różnorodność językową w cyberprzestrzeni;

- wspierać powszechny dostęp do cyberprzestrzeni;

- wspomagać wymianę wiedzy i dobrych praktyk w dziedzinie pluralizmu kulturowego.

Zarządzanie i działanie

Biblioteka wielokulturowa zakłada, że wszystkie typy bibliotek przyjmą całościowe podejście do usług. Podstawowe działania, które stanowią usługi biblioteczne i informacyjne na rzecz wielokulturowych i wielojęzykowych społeczności są działaniami głównymi, a nie „oddzielnymi” czy „dodatkowymi” i zawsze powinny mieć na uwadze zaspokajanie potrzeb lokalnych lub specjalnych.

Biblioteka powinna przyjąć politykę i strategiczny plan określające jej misję, cele, priorytety i usługi w powiązaniu z różnorodnością kulturową. Plan powinien opierać się na gruntownej analizie potrzeb użytkowników i zapewnieniu odpowiednich środków.

Działania biblioteki nie powinny być podejmowane w izolacji. Należy wspierać współpracę z grupami użytkowników i zapewnić udział osób odpowiednio przygotowanych zawodowo na szczeblu lokalnym, krajowym czy międzynarodowym.

Główne działania

Biblioteka wielokulturowa powinna:

- tworzyć zbiory oraz zapewniać usługi wielokulturowe i wielojęzyczne, w tym z wykorzystaniem nośników cyfrowych i multimediów;

- przeznaczyć środki na ochronę przekazu i dziedzictwa kulturowego, przywiązując szczególną uwagę do dziedzictwa kulturowego ustnego, niematerialnego i rdzennego;

- włączać, jako integralną część usług, programy wspierające kształcenie użytkowników, nabywanie sprawności w korzystaniu z informacji, narzędzia przeznaczone dla początkujących, dziedzictwo kulturowe i dialog międzykulturowy;

- poprzez systemy dostępu i organizację informacji, zapewniać dostęp do źródeł bibliotecznych w odpowiednich językach;

- opracować, na stosownych nośnikach i w odpowiednich językach, materiał marketingowy tak, by przyciągnąć do biblioteki różne grupy.

Personel

Personel jest aktywnym pośrednikiem ułatwiającym użytkownikom korzystanie z zasobów biblioteki. Należy mu w związku z tym zapewnić szkolenie zawodowe i ustawiczne kształcenie skupiające się na usługach dla społeczności wielokulturowych, komunikacji międzykulturowej, kształtowaniu postawy otwartości, przeciwdziałaniu dyskryminacji, a także na znajomości kultur i języków.

Personel biblioteki wielokulturowej powinien być reprezentatywny dla cech kulturowych i językowych charakterystycznych dla danych społeczności w celu uwrażliwiania na ich kulturę; powinien także odzwierciedlać społeczność, którą biblioteka obsługuje i służyć komunikacji społecznej.

Finansowanie, prawodawstwo i sieci współpracy

Zachęca się rządy i inne właściwe organy decyzyjne, by tworzyły biblioteki i sieci bibliotek oraz zapewniały im wystarczające finansowanie, aby mogły one oferować nieodpłatne usługi biblioteczne i informacyjne społecznościom wielokulturowym.

Usługi biblioteki wielokulturowej są w swej istocie globalne. Wszystkie biblioteki prowadzące działalność w tej dziedzinie powinny należeć do sieci lokalnych, krajowych i międzynarodowych właściwych dla wypracowywania strategii. Dla zgromadzenia danych niezbędnych do podjęcia właściwych decyzji związanych z usługami i ich odpowiednim finansowaniem konieczne są badania. Wyniki badań i dobre praktyki powinny być szeroko rozpowszechnione w celu ustalenia zakresu usług, jakie biblioteka wielokulturowa powinna oferować.

Wdrażanie Manifestu

Społeczność międzynarodowa powinna uznawać i wspierać misję promowania i zachowania różnorodności kulturowej i językowej realizowaną poprzez usługi biblioteczne i informacyjne.

Niniejszym prosi się decydentów wszystkich szczebli i społeczność bibliotekarzy na całym świecie o upowszechnianie Manifestu, stosowanie jego założeń i wypełnianie zalecanych w nim działań.”

Opracowanie Paweł Nowicki